Rozwój architektury romańskiej przypada na okres X-XIII wieku, choć jest to bardzo umowne datowanie, gdyż styl ten występował w różnym czasie na określonych obszarach Europy. Najpierw pojawił się we Włoszech, później we Francji, Niemczech, Wielkiej Brytanii i Polsce.
Architektura romańska największe znaczenie miała dla budownictwa sakralnego, które było zdominowane przez ten styl. Co ważne, kościoły w tym okresie były zarówno ośrodkami kultu, jak i fortyfikacjami obronnymi, dlatego budynki musiały być bardzo wytrzymałe.
Kościoły romańskie dawały schronienie w czasie walk, dlatego powstawały z trwałego kamienia na prostym planie prostopadłościanu czy ostrosłupa. Budowle o surowym i monumentalnym charakterze z niewielkimi otworami okiennymi oraz wieżami były trudne do zdobycia przez wrogów. W środku, w celu podkreślenia sakralnej funkcji budowli umieszczono różnorodne rzeźby i malowidła. Prosta forma oraz wydzielenie stref wewnątrz budowli na nawy, kruchty, chóry, absydy to główne wyróżniki architektury romańskiej. Ponadto kościoły najczęściej wznoszono pod szczytami wzniesień, ale nie na samych wierzchołkach, by być blisko Boga, ale nie ponad chmurami. Wśród zdobień tego stylu należy wymienić gzymsy arkadowe, biforia i triforia, typowe głowice kostkowe oraz bazy kolumn.
W sakralnym budownictwie romańskim rzadko pojawiały się kopuły. Kościoły były przestronne podzielone rzędami kolumn lub filarów zazwyczaj na trzy nawy. Stosowano sklepienia kolebkowe w głównych częściach, a krzyżowe nad nawami bocznymi. Unikano zbędnych ozdób, najczęściej stosowano płaskorzeźbę z motywami roślinnymi i zwierzęcymi. Charakterystyczne dla budowli romańskich są też imposty. Surowe wnętrze ubogacały ceramiczne płytki na podłogach oraz freski na ścianach, a aby dodać więcej światła stosowano glify na zewnętrznych murach. Głównym budulcem w okresie romańskim był lokalny kamień, najczęściej piaskowiec, wapień, granit. Cegłę zaczęto wykorzystywać dopiero pod koniec XIII wieku, gdy coraz silniej zaczął rozwijać się styl gotycki. Drewno natomiast służyło do budowy domów mieszkalnych i fortyfikacji.
Klasztory romańskie posiadały różne pomieszczenia dla zakonników oraz pomieszczenia gospodarcze, gdzie przechowywano zapasy żywności i trzymano zwierzęta. Budynki świeckie budowano oddzielnie, ale cały kompleks był zabezpieczony murem lub palisadą i fosą. Wśród najsłynniejszych konstrukcji w stylu romańskim należy wymienić most w Awinionie na Rodanie, Opactwo cysterskie w Prowansji, zespól obiektów w Pizie z niezwykłą krzywą wieżą, Kościół Sant’Abbondio w Como, katedrę w Parmie, opactwo w Cluny, Kościół Saint-Sernin w Tuluzie czy katedrę w Barmberg. W Polsce również nie brakuje zabytków w tym stylu – kościół św. Andrzeja w Krakowie, kościół NMP w Inowrocławiu czy Rotunda św. Prokopa w Strzelnie.
