Katedrę gnieźnieńską wybudowano w II poł. X wieku przez Mieszka I. Liczne przebudowy na przestrzeni wieków sprawiły, że świątynia pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP w Gnieźnie prezentuje różnorodne epoki i style.
Historia katedry
Katedra powstała na Wzgórzu Lecha. Pierwszy kościół powstał tu w 970 roku z inicjatywy Mieszka I. Wcześniej w tym miejscu znajdowało oratorium, którego fragmenty do dziś zachowały się w podziemiach świątyni.
Świątynie wzniesiono pierwotnie w stylu romańskim, ale na przestrzeni wieków wielokrotnie ją przebudowano. W efekcie bryła budynku łączy w sobie wpływy z różnych epok.
Pierwsza przebudowa miała miejsce w 1342 roku, kiedy kościołowi nadano rys stylu gotyckiego. Następna zmiana była efektem pożaru z 1613. Po tym wydarzeniu świątynie odnowiono zgodnie ze stylem barakowym.
Ostatnia przebudowa miała miejsce w XVIII wieku. Wtedy świątyni nadano charakteru klasycystycznego, dodano również do wież nowe hełmy.
W czasie wojny katedra uległa w uszkodzeniu. Po wojnie przywrócono jej gotycki charakter.
Monumentalny charakter
Katedra gnieźnieńska ma 3 nawy. Jej długość to 85 metrów.
Katedra posiada również podziemia, gdzie znajdują się fragmenty przedromańskich i romańskich budowli, które wcześniej były w tym miejscu. Umieszczone są tam także grobowce biskupów. Wejście pod ziemie znajduje się przy północnej wieży.
W wieży południowej obecnie znajduje się punkt widokowy.
Niedaleko północnego przedsionka znajduje się natomiast wejście do Archiwum Archidiecezjalnego.
Najstarsza część świątyni to wieloboczne prezbiterium, które od części nawowej oddziela łuk tęczowy. To planowany zabieg, którego celem było oddzielenie wizualne obydwu części.
Korpus nawowy jest bogato zdobiony za pomocą wizerunków ludzi, przedstawień zwierząt i roślin, które pokrywają archiwolty arkad międzynawowych, fryz i kapiteli filarów.
Nawy boczne katedry i prezbiterium otoczone jest przez 14 kaplic. Większość z nich prezentuje styl barokowy. Aktualnie niektóre z nich pełnią funkcję kaplic grobowych.
W stylu barokowym wykonana jest również konfesja św. Wojciecha z 1681 roku. We wnętrzu umieszczony jest relikwiarz Św. Wojciecha, na którym zaprezentowane za pomocą płaskorzeźb życie męczennika. Umieszczony został na figurach czterech postaci. Całość osadzona jest na marmurowym cokole i otoczona barokowym baldachimem.
Drzwi gnieźnieńskie – słynny przykład ludwisarstwa epoki romanizmu
Najbardziej znany element katedry to drzwi umieszczone w gotyckim portalu przy wieży południowej. Drzwi gnieźnieńskie to jedne z ciekawszych przykładów rzemiosła artystycznego z epoki romańskiej. Powstały około 1175 roku i są wykonane z brązu.
Każde ze skrzydeł podzielone jest na 9 kwater. Umieszczone na nich płaskorzeźby ilustrują życie i śmierć św. Wojciecha. Całość należy oglądać od dołu do góry.
Skrzydła nie są równej wielkości. Lewe skrzydło ma wymiary 328 cm na 84 cm, drugie natomiast 323 cm na 83 cm. Prawe skrzydło złożone jest z 24 części, które zlutowano, lewe skrzydło odlano natomiast w całości. Krawędzie skrzydeł zdobi bordiura z motywami figuralnymi i zoomorficznymi.
